*Disclaimer: bài viết mang quan điểm cá nhân và những hiểu biết ít ỏi của người viết, không có mục đích chỉ trích bất kỳ dự án crypto nào. Mặt khác, bài viết chi nhằm cung cấp thông tin tham khảo và không bao giờ được coi là lời khuyên đầu tư.
Crypto là một thị trường đầy biến động, kèm theo những sự kỳ diệu, vui vẻ, phấn khích cũng như những hệ lụy khôn lường của nó. Với kinh nghiệm 3 năm trong thị trường của mình, mình đã nhìn thấy rất nhiều nhà đầu tư F0 mất tiền (thậm chí tán gia bại sản), cũng như các founder của các dự án startup nhanh chóng kickstart dự án của mình để rồi cũng phải nhận quả đắng. Những bài học đó có lẽ đến từ những hiểu biết chưa đầy đủ về trend trong crypto, hay các bạn quá ngây thơ và còn nhiều ngộ nhận về nó. Cá nhân mình được anh em gọi là “King of Shitcoins” hay “Shitcoin Lord” do cách chơi khá chad/degen của mình. Mình cũng kiếm được khơ khớ tiền từ việc phát hiện ra trend từ rất sớm, và cũng mất khơ khớ không kém vì rút không kịp. Cũng phải nói rằng, nhờ 2 năm làm ở Kyber Network, có chỗ sếp Victor và sếp Lợi cũng như các anh em đồng nghiệp khác đã khai sáng cho mình rất nhiều về lĩnh vực này. Thị trường crypto rất dễ người ta bị đi lạc, mất định hướng và trở nên thoái hóa. Trend tới rồi đi như những đợt sóng của đại dương, nhưng cái ta cần sau cùng là vẫn ở lại đây, người nào build thì sẽ gây dựng được cái gì đó có giá trị, còn investor thì có thể tìm được một kênh đầu tư mới mẻ, dài hạn và cải thiện thu nhập của mình.
Hy vọng bài viết này có thể cung cấp góc nhìn khác về trend trong crypto, để anh chị em investor/founder các dự án hiểu về vị thế trong cuộc chơi của mình ra sao.
1- Trend crypto được tạo ra từ đâu?
• Crypto là thị trường khá hoang dã. Cứ mỗi ngày mới bắt đầu, một ai đó ở đâu đó sẽ bắt đầu launch một dự án mới của mình, với những concept mới và những thử nghiệm mới để định vị lại cuộc chơi.
• Do đó, trong cả 100 experimental projects như vậy thì đánh trúng 1 cái market sentiment nào đó vào thời điểm cụ thể, sau đó nó nổi lên nhanh chóng qua một đêm, cộng them sự góp sức của các thể loại “thầy bà” KOLs, Celebs, Youtubers và truyền thông của lều báo, nó trở thành 1 trend.
• Trong vòng gần 3 năm ở trong thị trường Crypto, mình đã trải qua khoảng 11 trend lớn nhỏ (11 trend trong 3 năm bạn nên lưu ý con số đó). Trend trong crypto diễn ra rất nhanh, có thể nó xuất hiện ở đầu năm nhưng sẽ biến mất trong vòng 6 tháng tới 1 năm tiếp theo. Các trend mình từng trải qua là:
1-Yield farming (khởi đầu là Yam Finance)
2-Yield Aggregator (khởi đầu là Yearn Finance)
3-“Fee on Transfer” (khởi đầu là Core Finance)
4-“Reflect Finance” (Khởi đầu là RFI)
5-Meme coin (khởi đầu là Dogecoin, sau đó là Shiba Inu)
6-IDO (khởi đầu có lẽ là PolkaStarter)
7-Play2Earn (khởi đầu là Axie Infinity)
8-Metaverse (khởi đầu thật bất ngờ lại là Facebook)
9-Move2Earn hay sau đó là whatevershit2earn như squat2earn, sex2earn, sleep2earn (khởi đầu là StepN)
10-PFP NFT (khởi đầu là CryptoPunk, sau đó Bored Ape Yacht Club đẩy lên thành 1 tầm cao mới)
11-Meme NFT với no roadmap, no utilities và art thì xấu điên xấu đảo (khởi đầu là GoblinTown.wtf).
• Pattern của 1 trend thường đến và đi như sau:
–> Đầu tiên là bạn thấy nó manh mún xuất hiện ở đâu đó (ví dụ từ 1 dòng tweet trên Twitter, từ cái rỉ tai của đồng nghiệp, từ 1 video ít view của 1 youtuber amateur nào đó). Khi nó mới ra đời, đa phần anh em bạn bè coi nó là lừa đảo vì idea của nó quá mới lạ, tất cả sẽ cười cợt và bỏ qua nó. Nhưng đặc điểm các hidden gems là giá chúng rất rẻ như 1 mớ rau muống, sẽ có một vài chad/degen buy vào nó theo tư tưởng oánh lotto. Hãy gọi các dự án đi tiên phong như vậy là các Pioneers
–> Qua 1 đêm, “đống rau muống” đó bỗng dưng x50 x100 lần, chad/degen khoe lãi của mình với mọi người xung quanh. Sự nghi ngại, mơ hồ lẫn sự tức giận nổ lên trong lòng những người xung quanh
–> Qua 1 vài đêm sau, “đống rau muống” đó ko sập mà lại x1,000 x10,000 lần từ thời điểm chad/degen mua vào (vụ khủng nhất là tôi chứng kiến 1 đồng nghiệp của tôi đã hóa tầm $100 trở thành $100,000 nhờ Shiba Inu chỉ trong vài ngày)
–> Trend mới được confirm, từ Facebook, Youtube, Twitter một loạt các KOLs xuất hiện và nói về nó.
–> Tiếp theo thì các kênh thông tin crypto lẫn các đài báo chính thống (kể cả Vt…1 cũng nhảy vào nói), điều đó khiến bạn bè người thân chung quanh bạn sốt sắng. Họ gom ở đâu đó 1 đống tiền và nhảy vào thị trường (chính trở thành F0) với tư tưởng kiếm được quick money như các F1 khác.
–> Sau đó thì cứ mỗi một ngày mới thức dậy, bạn sẽ thấy một loạt các dự án copycat của pioneer ra đời. Roadmap tương tự, tokenomics tương tự, thậm chí nhiều dự án anonymous còn thô đến mức clone luôn SmartContract lẫn UI của các Pioneer. Thời điểm này thì không phải nghĩ nhiều, kể cả F0 nhảy vào mua token các dự án đó mà chả nghiên cứu gì, họ vẫn thấy x10 x20 x50 tài khoản như bình thường. Tiền như trôi trên đầu các founder và các investor thời điểm đó. Bạn thấy mình như là thánh thần và việc đầu tư, làm dự án trong thị trường crypto này nó dễ dãi thế nào
–> Những ngày tiếp theo, bạn thức dậy và thấy token của mình sụt 1 cột đỏ lòm, bạn tự nhủ rằng nó chỉ là healthy correction, rồi mọi sự sẽ ổn thôi. Các F0 thì lo lắng tìm sự tư vấn của các KOLs và các F1 khác đưa họ vào thị trường. Bản thân F1 lúc này nhiều người cũng hoang mang, nhưng họ vẫn củng cố thêm niềm tin cho các F0 về sự hồi phục của thị trường.
–> Một vài ngày tiếp theo, giá token chia 3, chia 5. Các diamond hands (hay là các investor ngây thơ) vẫn như nuốt từng news và roadmap của dev team.
–> Rồi những ngày tiếp theo giá token chia 10, chia 20, chia 50, chia 100, chia 1,000 lần. Sự điên loạn, tức giận, chán nản diễn ra, và các F0 chịu trận nhiều nhất. Các startup “ăn theo trend” ra mắt lúc này cũng không còn raise được vốn khủng như trước.
–> Trend lụi tàn, dòng tiền rút khỏi trend, ai cũng thấy khó thở. F0 đa phần sẽ coi crypto là 1 sự scam, Play2Earn là scam, Move2Earn là scam, Metaverse là scam, NFT là scam, họ cay đắng gạt nước mắt ra khỏi thị trường. Các chủ dự án thì chịu áp ực cực lớn từ các VCs “tự xưng” đòi refund (do không cashout kịp lúc có lãi), sự trách móc la ó từ các diamond hands, team bị gắn mác scam đi mua merc mua nhà, mua đất (trong khi họ còn chưa bán được 1 token dự án nào, hay họ phải vung phần lớn số fund raised được để defend giá token trước lực xả khủng của thị trường), anh em họp hành căng thẳng oánh chửi nhau, nội bộ chia rẽ lục đục, anh em xin phép được rời thuyền ngày một tăng.
–> Và dự án của họ chính thức trở thành zombie (hoặc chết hẳn). Có điều đó vẫn là đứa con họ đã sinh ra, họ không thể rũ nó đi, hay khởi tạo 1 dự án mới mà không chịu bất kỳ hệ lụy nào cả.
• Sau 1 giai đoạn cả thị trường chán nản và cá voi “nghỉ 1 tý” để thở vì ăn no quá, 1 trend mới xuất hiện, luật chơi sẽ khác, nhưng pattern vẫn vậy. Và lại 1 lứa đu đỉnh mới ra đời, cũng như 1 đống an hem startup tâm huyết bị gắn mác “scam”, “lùa gà” mới ra đời. Chỉ có cá voi là ngày càng béo.
2- Các startup cũng bị ngộ nhận về trend
• Nhiều founder cũng có suy nghĩ ngây thơ không khác gì các investor ở trên.
• Các dự án P2E thì lôi Axie Infinity ra là successful case study, các dự án Action2Earn thì lôi StepN ra làm successful case study. Cho rằng mình cũng nhả token ra như thế thì cũng sẽ thu được user như thế, traction như thế, và cũng thành dự án tỷ đô nhanh như thế.
• Ngoài ra, các founder startup này không bỏ quá nhiều công vào R&D và thực sự nghiên cứu các pain points, issues mà các pioneer đi đầu để lại. VD như Play2Earn/StepN bản chất cũng là mô hình Ponzi, phần mà user “earn” được bằng cách xả token reward chính là nhờ các lệnh buy vào của các F0 (cả NFT lẫn token reward).
• Mình không có ý nói Ponzi là Scam (vì xét cho cùng cả nền kinh tế này, đến hệ thống ngân hàng, các ngành dịch ngoài đời thực cũng đều là Ponzi quy mô lớn). Nhưng khi đến thời điểm lạm phát tăng cao và việc onboard F0 chững lại, thì mọi thứ đổ sụp xuống như những quân cờ domino.
• Có thể các founder startup đó quá sốt sắng về việc gọi vốn, và bootstrap project của họ (dựa vào trend là rất tốt, vì nó thu hút 1 lượng tiền cũng như user nhất định ban đầu). Và sau đó họ mới ngồi nghĩ về những cái gì dài hạn và long-term hơn, đổ công sức vào R&D nhiều hơn.
• Nhưng đa phần các project dạng đó sẽ chết yểu (hoặc sống lay lắt như Zombie) khi trend qua đi. Trend đến và đi cũng giống như các đợt thủy triều, khi thủy triều rút mạnh thì dù bạn bơi giỏi đến mấy cũng không thể bơi ngược sóng được, cái đó gọi là sự ngây thơ, và bạn sẽ chết đuối vì mất sức chống chọi lại cơn sóng.
Bạn cũng ko thể so sánh với các pioneer như Axie hay StepN. Bạn có thể tranh cãi là “Dự án của họ chả khác gì tôi, hay là solution của tôi đưa ra còn hay hơn của họ”. Nhưng cái đó là sự ngộ nhận (hay là sự ngây thơ) thứ 2 của bạn. Khác biệt lớn nhất giữa Axie, StepN và hàng ngàn copycat của nó là ở vị thế. Họ có tiền, có lượng vốn khủng, có network khủng, có lượng supportive user khủng. Họ có đủ nguồn lực và thì giờ để R&D và improve sản phẩm, và có thể 1-2 năm nữa họ mới ra được giải pháp cuối cùng. Còn startup của bạn chưa chắc đã tồn tại nổi sau 3-6 tháng sau khi trend tàn.
3- Nhưng những trend trong crypto không hẳn là xấu
• Quan điểm cá nhân mình, trend không tốt cũng không xấu. Bản chất pattern của nó là như vậy và nó hành xử đúng như tự nhiên.
• Chỉ có những ngộ nhận và cách tiếp cận của các bên investor, các startup, cộng thêm sự rùm beng thái quá, sự trục lợi của các KOLs, celebs, youtubers lẫn tụi “nhà báo nói láo ăn tiền” khác biến mọi thứ trở nên crazy, và khiến cho những thành phần ngây thơ dắt túi vài ba đồng bạc nhảy vào thị trường không biết thế nào mà lần cả.
• “Cái bọn scam nó cũng có những innovation của nó” – Victor của Kyber nói vậy. Sau mình mới thấy thấm. Bản thân các dự án ra mắt thường mang tính “experimental” (thử nghiệm những thứ mới mẻ) nhiều hơn. Điều quan trọng là những dự án nghiêm túc sẽ học được nhiều từ những thứ như yield farming, meme token, PFP NFT, Play2Earn, Move2Earn. Họ nên coi đó là các innovation đơn lẻ, các marketing strategies độc đáo, các concept, các hướng mới mà blockchain/crypto có thể mang lại trong tương lai. Bản chất Satoshi Nakamoto tạo ra được Bitcoin cũng là nhờ vào hàng loạt các thử nghiệm tiền kỹ thuật số đã thất bại từ cả chục năm trước đó đấy thôi?
• Các trend diễn ra là thời điểm tốt để các dự án nắm bắt thời cơ và go to the market hay bootstrap hệ sinh thái của mình. Nhưng ngay sau đó, họ cần bỏ nhiều công sức R&D và improve sản phẩm nhanh nhất có thể, để sau khi trend rút đi thì dự án của họ vẫn có thể tạo ra giá trị nội tại thực thụ (intrinsic value) nào đó và vẫn capture được 1 lượng fund của user, cũng như giữ giá token của họ không bị drop về vô cực (ví dụ như StepN nếu ai lỡ đu đỉnh giày thì tặc lưỡi là cái app đó vẫn tạo động lực cho mình chạy bộ hàng ngày để cải thiện sức khỏe, 1 hay 2 năm nữa về bờ thì cũng được). Về mặt dài hạn, khi có user thực trong dự án của họ (bạn có thể coi đó là đu đỉnh cũng được, vì họ là end user và họ không có ý định bán), sản phẩm/dịch vụ của bạn có giá trị nội tại và hạm lượng công nghệ cao, thì sự phát triển của các dự án đó chỉ là vấn đề thời gian.
Đôi dòng cuối.
Có 1 câu mình đọc được trên nhóm TraderUnderground là: “Nếu bạn nhảy vào 1 cuộc chơi mà bạn không hiểu dòng lợi nhuận từ đâu đến, thì rất có thể bạn chính là lợi nhuận của người khác”. Mình thấy điều đó đúng về nhiều nghĩa. Chỉ hy vọng mọi người bớt ngộ nhận về trend trong crypto, và hãy chơi crypto một cách an toàn, chứ đừng để crypto chơi lại.
Author: Fb Hiep Vu
